Bu yazımızda otizm ve şizofreni bağlantılı mı? sorusunun cevabını veriyoruz.
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve şizofreni hastalığı benzer rahatsızlık olarak kabul edilmektedir. Her iki rahatsızlık belirtilerinde farklılık gösterebilir. Fakat her ikisi de beyin gelişimini etkiler.
Her ikisi de benzer belirtiler gösterebilir. Aralarında önemli farklılıklar vardır ve doğru tanıyı koyabilmek için bu farklılıkları bilmek gerekir.
Araştırmalar ne diyor?
Yapılan bir araştırmaya göre, belirtiler kişiden kişiye çok farklılık gösterdiği için, OSB bir spektrum bozukluk olarak kabul edilmektedir. Sınırlı ve tekrarlayan davranışlar, iletişimde zorluk ve sosyal ortamlarda yer alma zorluğu ana belirtiler arasında yer almaktadır.
2019 yılında yapılan bir diğer araştırmaya göre ise, belirtilerdeki farklılıkların şizofreni rahatsızlığını bir spektrum bozukluğu olarak görmektedir. Şizofreni hastalığının tanısı psikoz belirtileri (halüsinasyon ve sanrılar), eksik veya olumsuz belirtiler ve bilişsel bozukluklar olup olmadığına dayanarak tanısı konulduğunu bildirdi.
Şizofreni hastaları otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde görülen belirtileri de gösterebilir.
2018’de yapılan araştırmada ise, otistik bireylerin şizofreni hastalığına sahip olma olasılığının 3,55 kata kadar daha fazla olabildiğini bildirdi. Ancak bu durum, otistik spektrum bozukluğu olan bir bireyin kesin şizofreni geliştireceği veya bir şizofreni hastasının kesinlikle otizm spektrum bozukluğu olacağı anlamına gelmemektedir.
Genetik
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve şizofreni hastalığının genetik olarak bir bağlantısı olabilir. Genetik kodumuzu taşıyan moleküller olan kromozomlarımızdaki farklılıklar bazı bozukluklara sebep olabilir. 2017 yılında yapılan bir araştırmaya göre, 22.kromozomdaki bir silmenin otizm ve şizofreni gibi belirli bozuklukların oluşmasına neden olabileceğini bildirdi. 2017 yılında yapılan bir diğer araştırmaya göre ise OSB ve şizofreni durumunun aynı anda gelişme olasılığının düşük olabileceğini bildirdi.
2021 yılında yapılan bir araştırmada ise, şizofreni tanısı konulan ebeveynlerin çocuklarında otistik semptomlara sahip olma olasılığının diğer ebeveynlere göre çok daha yüksek olduğunu bildirdi. Bu sonuç, şizofreni hastalarının çocuklarının otizm spektrum bozukluğu (OSB) tanısı konma durumunun üç kat daha fazla olduğunu bildirmiştir. Bu da yapılan daha eski araştırmaları desteklemektedir.
Günümüze kadar yapılan araştırmalar çok yeterli değildi. Genetik yapılarımızın şizofreni hastalığını ve otizm spektrum bozukluğunu (OSB) ne kadar ve nasıl etkilediğini tam olarak anlamak için daha fazla araştırmanın yapılması gerekir.
Beyin görüntülemesi
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve şizofreni hastalığı nörogelişimsel bozukluklardır ve beynin gelişimi etkilemektedirler. Bilim insanları, beyin görüntülemesi sayesinde otistik bireylerin beyinlerinin ve şizofreni hastalarının beyinlerinin arasındaki benzerlikleri görebilirler.
2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre, azaltılmış gri madde (işlemin gerçekleştiği beynin dış kısmı), değişken beyaz madde (beyin bağlantılarının gerçekleştiği derin beyin dokusu), beynin dil ve sosyal etkileşim ile ilgili bölümlerinde faaliyetin azalması gibi iki beyin arasındaki benzerliklerdir.
Otizmin ve şizofreni hastalığının semptomları nelerdir?
Otizmin ve şizofrenin semptomları birkaç kategoride gruplandırılmıştır. Bunlar pozitif, olumsuz ve bilişsel kategorilerdir. Bu kategorilerin ne anlama geldiğini ve hangi ve nasıl bir durumda görülebileceğini ve hangi semptomlarla benzemediğini paylaşacağız.
Pozitif semptomlar
Pozitif semptomlar, rahatsızlığı olan kişilerde bulunur fakat nörotipik kişilerde bu semptomlar bulunmaz. Otizm spektrum bozukluğunun (OBS) ve şizofreni rahatsızlığının pozitif semptomları, her koşulda özgü olma eğilimindedir. Semptomlar bir bireyden diğer bir bireye çok büyük ölçüde farklılık göstermektedir. 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, en sık rastlanılan pozitif semptomlar aşağıdaki gibidir:
Semptomlar | OBS | Şizofreni |
Halüsinasyonlar | | * |
Sanrılar | | * |
Aşırı Konuşma | * | |
Tutarsız Konuşma | | * |
Kendi Kendine Konuşma | | * |
Ekolali | * | |
Tekrarlayan Vücut Hareketleri | * | |
Hareketsizlik | | * |
Tekrarlayan Davranışlar | * | |
Duygusal Hassasiyet | * | |
Negatif semptomlar
“Olağan” fonksiyonların yokluğunda olumsuz semptomlar denir. Bu durum çoğu bireyde yoktur fakat rahatsızlığı bulunan bireylerde gözlemlenmektedir.
Otizm spektrum bozukluğunun (OBS) ve şizofreni rahatsızlığının olumsuz semptomları benzer olma eğilimindedir. Yapılan araştırmalar, yüz ifadelerin olmaması, yetersiz fiziksel hareket, ilgisizlik, sosyal ortamdan geri çekilme ve ilgi eksikliği, iletişim eksikliği, göz temasında bulunmama, düz bir ses tonu ile konuşma, duygularını ve kendini ifade etmede güçlük gibi benzerliklerin bireyler arası iletişimi ve duygusal etkileşimi doğrudan etkilediğini bildiriyor.
Bilişsel semptomlar
Bilişsel semptomlar genellikle anlamada, hafıza ve dikkat bozukluğunda ortaya çıkmaktadır. Bu durum, kişilerin görevlerini tamamlama yahut öğrenme kabiliyetini etkileyebilir.
Bilişsel semptomlarda da OSB ve şizofreni benzeş semptomlara sahiptir. Fakat şizofreni rahatsızlığı bulunan bireylerde bilişsel farklılık daha şiddetli olma eğilimindedir.
2019 yılında yapılan bir araştırmaya göre; dikkat, anlama hızı, görsel ve sözlü öğrenme, dili algılama ve anlama, hafıza durumu, akıl yürütme ve problem çözme, algı gibi durumlar farklı olabilecek bilişsel yetenekler arasında yer almaktadır.
2020 yılında yapılan bir araştırmada, otizm spektrum bozukluğu bulunan bireylere nazaran şizofreni hastalığı bulunan bireyler bütün alanlarda, özellikle, dil, algı, akıl yürütme, işleyen bellek gibi daha ciddi eksikliklere sahiptir.
Tanı
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve şizofreni hastalığı arasındaki farkı bilmek oldukça önemlidir. Böylece doğru tanıyı koyabilir ve sizin için uygun ve faydalı terapiler ve tedaviler alabilirsiniz. OSB ve şizofreni ile bir diğer durumlarla da karşılaşabilirsiniz. Bu durumların birçoğu benzer semptomlar sergilemektedir. Bu da yanlış bir tanı koyma olasılığını artırabilir.
Örneğin 2020 yılında yapılan bir araştırmada, OSB ile birlikte endişe, depresyon, tik bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve entelektüel gelişimsel bozukluk gibi durumların da oluşabileceği bildirildi.
Şizofreni ile ise endişe, depresyon, panik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi durumların oluşabileceği bildirildi.
OSB’nin tanısı
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), küçük bir çocuğun pediatrik muayene sırasında tanı konulabilir. Pediatri doktoru, ilgili çocuğun yakınına, konuşması ve iletişimi gibi gelişimi ile ilgili, tekrarlayan veya kısıtlı olabilecek davranışları ile ilgili de birkaç soru soracaktır. OSB kompleks bir durumdur. Çocuk doktoru olarak adlandırdığımız pediatri doktoru, muayeneden sonra sizi pediatrik nöroloğa, çocuk psikoloğu veya psikiyatristine, nöropsikoloğa, mesleki terapiste veya dil ve konuşma terapistine yönlendirebilir.
Şizofreni tanısı
Alanında uzman bir ruh sağlığı uzmanı, bir bireyin psikoz semptomları yaşadığını gözlemledikten sonra bireye şizofreni tanısı koyabilir. Bu bireyler, sosyal iletişim ve gelişim aşamalarına odaklanmada güçlük çekmektedirler.
Psikozun ilk belirtileri genellikle geç ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde kendini göstermeye başlar. Şizofreni hastalarının geneli, duygudurum ve düşünce değişiklikleri gibi birkaç belirtinin ergenliğin ortalarında çıktığını söylemektedirler.
Çocukluk döneminde başlayan şizofreni
Doktorlar 13 yaşın altında olan bir çocuğa çok nadir olarak şizofreni tanısı koymaktadırlar. Bu duruma çocuklukta başlayan şizofreni denir. 2019 yılında yapılan bir incelemede, 40.000 çocuktan 1’inden azı bu tanıyı alıyor çünkü nadir görüldüğü için çocuklukta başlayan şizofreniyi teşhis etmek ve anlamak oldukça zordur.
Çocuklukta başlayan şizofreninin olumsuz semptomları otizm spektrum bozukluğu gibi görülebilir. 1980 yılında kadar da otizm rahatsızlığına “çocukluk şizofrenisi” deniliyordu.
Çocuklukta başlayan şizofrenide pozitif semptomları belirlemek oldukça zor olabilir. Çocukların sergilediği çocukça hareketler psikozla karıştırılabilir. Ayrıca bir çocuğun davranışlarını ve semptomlarını bir uzman doktora anlatması da oldukça zordur.
2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre, utangaçlık, yalnızlık, depresyon, bir şeyleri çalma, ilginç davranışlar, intihar düşünceleri, saldırganlık gibi davranışlar pozitif semptomların ortaya çıkmasından önce çocukların sergileyebileceği tutumlardır.
Tedavi
OSB için tedavi ve destek
Otizm spektrum bozukluğunda (OSB) tedaviye aslında sosyal ortamlarda, okulda, iş yerinde daha iyi hissetmenize ve faaliyete bulunmanıza yardımcı olan bir yol olarak bakılır.
Otizm spektrum bozukluğunda (OSB) erken teşhis genç yaşta yapılabilir ve davranışsal terapi, iş terapisi, sosyal gruplarla terapi, dil ve konuşma terapisi, okulda destek olma amacıyla yapılabilecek bileştirilmiş eğitim planı (BEP) gibi çeşitli eğitimler, olası durumlarda saldırganlık, anksiyete ve diğer kaygı tedavilerini destekleyen yardımcı ilaçlar gibi birçok kombinasyonu içermektedir.
Şizofreni tedavisi
Şizofreni tedavisi temel olarak psikoz belirtileri tedavisine yardımcı olabilecek antipsikotik ilaçları ve olumsuz belirtilerin giderilmesine yardımcı olabilecek bilişsel terapiler, okulda, iş yerinde veya sosyal ortamlarda becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilecek psikososyal terapiler, kapsamlı bir tedavi için ilaç ve terapileri kapsayan koordineli özel bakım, birkaç kez hastanede kalmış veya evsiz bireyleri destelemeyi amaçlayan iddialı toplum terapisi gibi birçok terapiyi içermektedir.
Risk faktörleri
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve şizofreni hastalığı genetik unsurlar göstermektedir. 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, genetik unsurlar, her iki rahatsızlığı da bazen ikisini birlikte geliştirme olasılığını arttırabilir. Ayrıca gelişeceklerini öngörmek için tek bir gene bakılmamalıdır.
Düşük kilo ve yaşları büyük ebeveynlerden doğmak, OSB’li bir kardeşe sahip olmak, kırılgan X, Down veya Rett sendromu gibi belirli genetik faktörlerin varlığı arttıran koşulların olması, otizm spektrum bozukluğu (OSB) olma olasılığını arttırmaktadır.
Doğumdan önce karşılaşılan beslenme düzensizlikleri, virüslere maruz kalma veya ergenlikte gelişebilecek beyin değişiklikleri, yoksulluk, çok stresli bir ortamda büyümek şizofreni hastalığının bilinen risk faktörleri arasında yer almaktadır.
Şunu da belirtmek gerekir ki yukarıda saydığımız faktörlerin herhangi birine sahip olmanın, bir bireyin direkt olarak OSB veya şizofreni geliştireceği anlamına gelmediğini anlamak çok önemlidir.
Gelecek
OSB ve şizofreni genç yaşta gelişim gösterebilmektedir. Genç yaşta başlanılan terapiler ve yapılan olası diğer müdahaleler daha çok etkili olabilir.
Her semptom bir bireyden diğer bir bireye farklılık gösterebilir. Görünüm de bu sebeple her bireyde farklılık gösterebilir.
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) yaşam boyu olarak kabul edilir. Ancak erken müdahaleler yetişkinlik dönemindeki davranışlarının bağımsızlığını artırabilir.
Şizofreni hastalığının görünümleri de çeşitlidir. Bazı bireyler belirtilerinden remisyona girebilir. Bazıları ise belirtileri ile yaşamlarını idame ettirebilir veya remisyon ve nüks dönemlerinde bulunabilir. Yapılan araştırmalarda, her üç kişiden birinin şizofreni hastalığından tamamen iyileşeceğini tahmin ediliyor.
Özet
Otizm spektrum bozukluğu (OSD) ve şizofreni hastalığı özellikle sosyal ortamlarda ve iletişimde bazı benzer belirtiler göstermektedir. Benzerliklerine rağmen, OSB ve şizofreni iki ayrı durumdur ve kendine has belirtileri vardır.
Karşılaşılan herhangi bir zihinsel veya gelişimsel sağlık durumuna uzman bir doktor olmadan tanı koymak sakıncalıdır. Tedavi olma konusunda, uzman birinin tanısı çok önemlidir.
Kaynaklar